Gastblog van Banjeren: Joik: een lied uit het hart

Arianne Bergman

Deze keer een gastblog van Arianne Bergman. Arianne heeft sinds een paar maanden een blogsite waarmee ze je meeneemt in haar persoonlijke blog op haar ontdekkingstocht door Jämtland. Dit gebied net boven het midden van Zweden is niet erg bekend. En dat is jammer, want het is in elk seizoen een fantastische bestemming voor je vakantie. Haar verhalen zijn terug te vinden op www.banjeren.eu.

Het leek ons wel een leuk idee om een blog uit te wisselen. Hieronder is het resultaat van Arianne.

Joik: een lied uit het hart

Het zingen van de Sami klinkt magisch. De klanken nodigen uit om je ogen dicht te doen en je helemaal over te geven aan het lied dat vol overgave wordt gezongen. Je voelt je helemaal één met de mensen en de natuur om je heen. Dat is de joik, de unieke en eeuwenoude muziekcultuur van de Sami in het noorden van Scandinavië.

Iedereen heeft zijn eigen joik en die is heel persoonlijk. Je maakt hem niet zelf, je krijgt hem van de mensen om je heen. "In our tradition it was very important for the personal identity to get a yoik. It was like getting a name if you got your own yoik," zegt Ánde Somby. Je joik groeit vervolgens je hele leven met je mee, te vergelijken met een fotoalbum. Of beter nog: een hologram. Levensecht. En net als op spontane foto's, laat je joik je zien zoals je bent: je karakter, de hoogte- en dieptepunten, wat je betekent voor de mensen om je heen. Maar pas op: ook coupletten met je minder leuke eigenschappen en bijvoorbeeld jouw rol in een conflict kunnen aan je joik worden toegevoegd!

Sta er eens even bij stil wat dat het betekent als iemand jouw joik zingt: die persoon kent je door en door! En na afloop kennen de anderen in het gezelschap jouw levensverhaal dus ook. Klinkt een beetje bedreigend hè? Wij hebben liever niet dat bijvoorbeeld de NSA ons levenslied zingt, ook al hebben we niets te verbergen. Maar zo ervaren de Sami dat niet. Zodra je ergens begroet wordt met je eigen joik, weet je dat je bij mensen bent die je goed kennen. Het is een erkenning van je bestaan, je mag er zijn, het fotoalbum van je leven mag op tafel. Je bent thuis.

Een joik is ook een bron van troost en herinnering na het overlijden van een dierbare. Het zingen helpt om de emotionele verbinding met de overledene te beleven. En dat is wat Jon Henrik Fjällgren in dit filmpje doet, hij zingt zijn vriend Daniël als het ware weer tot leven. De woorden komen zo diep uit zijn hart (zoals joiken bedoeld is!) dat het lied de juryleden diep ontroert, ook al verstaan ze er niets van.

Een joik is dan ook niet een lied óver iemand, het ís die persoon, het is als het ware zijn portret. En net zoals er geen publiek nodig is om naar iemands portret te kijken, is er ook niet persé publiek nodig om iemands joik te zingen. Dat kan ook als je helemaal alleen bent.

Is zo'n lied dan iets magisch of spiritueels? Misschien wel. Het joiken speelt in elk geval een belangrijke rol in het traditionele sjamanisme van de Sami. De kerk vond deze volkszang daarom maar gevaarlijk en stuurde missionarissen naar het noorden om de heidense Samen, die toen nog neerbuigend 'Lappen' werden genoemd, tot het christendom te bekeren. Joiken werd streng verboden en het heeft maar een haartje gescheeld of deze muzikale folklore, een van de oudste in Europa, was voorgoed verloren gegaan.

Dat had echt niet iedereen jammer gevonden. Joiken lijkt namelijk totaal niet op ritmische muziek die wij kennen en heeft geen duidelijk begin en einde. De heel eigen structuur is zo persoonlijk voor de zanger, dat het bijna niet mogelijk is om een joik met muziekinstrumenten te begeleiden. Er wordt dan ook meestal a capella of hooguit met wat begeleiding van een trommel gezongen. De recensie van een Italiaanse ontdekkingsreiziger in 1799 loog er niet om: "Hun gezang bestaat uit afschuwelijke kreten. Ik heb mijn vingers in mijn oren gestopt. Ze hebben in dit wanhopige gebied geen idee van harmonie en de kunst van muziek."

Maar tegenwoordig mag het gelukkig weer. En het oordeel van de jury is heel wat positiever, aan de gezichten te zien. Durf jij het ook aan? Maak je eigen joik en experimenteer maar eens met de klanken. De link naar dit grappige programma kreeg ik van AnaMaria Fjällgren van het Samiskt informationscentrum, met deze kanttekening: "the function where you can send it in a email does not work". Je kunt ons dus helaas niet laten meegenieten van je creatie. Maar ach, het is tenslotte niet de joik van jouw leven. Die klinkt vast veel spannender.

Bronnen:

Samiskt informationscentrum

University of Texas Austin

A seasami tale - Mearrasámi muitalus- Et sjøsamisk eventyr from Ørjan Bertelsen on Vimeo.