Karin Anema - De laatste grens - Op rendiertrek met de Sámi

Boek details:
Auteur: Karin Anema
Titel: De laatste grens - Op rendiertrek met de Sámi
Jaartal: 2009
Bladzijden:159
Uitgeverij Atlas, Amsterdam/Antwerpen
ISBN: 9789045005409
Website: http://www.karinanema.com/laatstegrens.htm
Publiciteit rond 'De laatste grens - op rendiertrek met de Sami': http://www.karinanema.com/laatstegrens_publiciteit.htm
Interview 14 april 2010: De Avonden - VPRO 20 april 2010 .

De laatste grens

Karin Anema

Karin Anema werkt sinds 1985 als wetenschapsjournaliste. Ze schreef eerder de boeken Mexicaanse sneeuw, De weg naar Villarbón, De Noorse liefde van W.F. Hermans en De groeten aan de koningin - een reis door Suriname. In 2011 heeft ze het boek Anders dan Afrika geschreven. De laatste grens gaat over haar ervaringen tijdens de rendiertrek met een aantal Sámi herders. Ze heeft zich goed voorbereid op de tocht. Noors geleerd en ze wist al aardig wat van de achtergrond van de Sami. In tegenstelling tot de andere tochten die ze in andere boeken heeft beschreven, heeft ze voor deze tocht betaald. De kosten waren  €200,00 per nacht. De reis zou een paar dagen duren, maar achteraf bleek het 3 weken te duren. Ze ging mee met de familie Somby tijdens de lente-diertrek van zijn siida van Karasjok naar Magerøya.

Lentetrek van de rendieren

Veel informatie over de rendieren is te vinden op de website van Trollenpad. Deze website bevat nog veel meer informatie over Noorwegen.en de bijbehorende dieren zoals de eland, veelvraat, poolvos, lynx, wolf etc. Mooie site met veel informatie. Het is handig om de informatie over de rendieren te lezen voordat je begint met dit boek.

Het boek gaat dus over de reis die op de kaart hierboven staat aangegeven. Ze gaat mee met de familie Somby. Vader Mikkel met zijn zonen Nils en Rasmus, neef John Jr en zijn vader John Sr, oom Mathis en hond Gesmo. Het reisverslag gaat voornamelijk over de tijd tijdens de trek. De familie Somby is een familie waarin het ieder voor zich is en weinig spraakzaam. Voor Karin wordt de reis een barre tocht vol ontberingen zoals kou, honger en eenzaamheid. De familie Somby wordt uitgebreid beschreven in het reisverslag. Ze komen er niet gunstig vanaf. Het verhaal is doorspekt met feiten over de onderdrukking van de Sámi. Hun gebruiken worden beschreven. De gebruiken van vroeger en nu en dan vooral dat men de kudde nu met sneeuwscooters (Tundra Ski-Doo, Lynx scooter en een 4WD bike) opjaagt in plaats van ski's. Opvallend was de slachting van een rendier ter plekke (vanwege een gebroken poot). Het rendier had een maagzweer. Steeds meer rendieren hebben een maagzweer vanwege het opjagen van de scooters met hun harde geluid en de stank van diesel. Ook het castreren van de rendieren wordt even aangehaald. Vroeger deden ze dit met de tanden. Nieuwsgierig geworden hoe dat dan in zijn werk gaat, kwam ik dit filmpje tegen. Hier is vrij duidelijk te zien hoe ze dat deden.

Andere onderwerpen waren de rendier races. Een leuk filmpje hierover is te zien op de website http://www.een.be/programmas/weg-van-de-wereld/paasfeest.

De rendier races worden tijdens Pasen gehouden. Met Pasen is er ook het Sami Paasfestival te Kautokeino. Een impressie ervan is te zien in het onderstaande filmpje.

Het boek bevat naast het reisverslag tevens 31 kleurenfoto's. Hieronder een drietal foto's afkomstig van internet. De foto's maken het verhaal compleet en geven een visueel beeld bij het verslag.

Eén van de foto's uit het boek (Marja). Afkomstig van deze website.

Deze staat niet in het boek, maar gevonden op internet

Het is een geweldig boek. Het leest heel makkelijk en het is een spannend verslag geworden. Binnen een week had ik het boek uit en dat wil nogal wat zeggen. Soms komt Karin klagerig over en dan denk je, was dan niet meegaan. Ze komt later in het boek een andere familie tegen (Nils-op-de-ski's) en hier gaat het heel anders aan toe dan bij de Somby familie. Ze wordt als toerist gezien bij de Somby's en toeristen zijn bij de Sámi alleen goed voor inkomsten. Het verhaal geeft een goed beeld hoe de verstandhouding tussen de Noren en de Sámi's zijn, wat de taal voor de Sámi betekent, wat de yoiks betekenen en hoe Karin zich probeert te overleven in de ieder voor zich cultuur. Het einde van het boek is nogal plotseling. Hoe gaat het bv nu met Karin. Hoe kijkt ze terug op de tocht? Gelukkig geeft het interview wat op 13 juni 2009 bij de VPRO te horen was, meer informatie. Dit interview is helaas niet meer te vinden op internet. Naar aanleiding van het interview wat verder gezocht naar de kritiek op haar boek. Dit levert ook weer interessante informatie op.In het interview wordt Artica volgens mij genoemd. De recensie was te lezen op het weblog van Artica. Helaas is Weblog per 1 maart 2013 overgenomen en is de recensie niet meer beschikbaar op deze website. Gelukkig heb ik de tekst van de Artica Weblog site in een eerder stadium gekopieerd en hieronder opgenomen:

 
De laatste grens. Op rendiertrek met de Samen.
Karin Anema / reisroman 2009 / 159 blz. / x80 17,90 / isbn: 9789045005409
uitgeverijatlas.nl  karinanema.com
Hoe is het mogelijk dat de jury van de VPRO Bob den Uylprijs 2010 De laatste grens als kandidaat heeft voorgedragen. Anema geeft af op de Samen en laat na de schuld van het mislukken van haar reis bij zichzelf te zoeken. Het boek is een cursus hoe het niet moet. Onderweg naar Sxe1pmi (Samenland) in Noord-Noorwegen las cultureel antropoloog mw. Dr. Nellejet Zorgdrager afgelopen zomer het boek. Hieronder haar ingekorte recensie:
Het is een goede beschrijving van het onvoorspelbare en daardoor ongeregelde leven en de vermoeienissen van de rendiertrektocht. Het boek verhaalt ook van de verschrikkelijke honger die Anema leed en van de botte behandeling die haar ten deel viel van de zijde van de mensen met wie zij meetrok. Ik las het boek met gekromde tenen en stijgende verontwaardiging over de respectloze wijze waarop Anema de mensen beschrijft en over haar totale gebrek aan zelfreflectie. Zelf kom ik al veertig jaar in bij de Samen en ik heb veel Samische vrienden en kennissen. Bij aankomst in Skjervxf8y van de boot gehaald door Karen Anna, een rendiersami uit Kautokeino, kon ik niet nalaten haar te vragen of zij de familie van Nils Somby uit Karasjok kende. Haar antwoord bevestigde wat ik eigenlijk al wel wist: Anema schrijft over de mensen onder hun eigen naam. Met de foto's er bij zijn ze voor iedereen herkenbaar.
De voorjaarstrek is voor rendierhouders een van de vermoeiendste en spannendste perioden van het jaar. Dat blijkt ook uit het boek. Het is daarom absoluut een verkeerde tijd om mensen lastig te vallen met vragen over (problemen in) hun bestaanswijze of zoals Anema het zelf verwoordt: 'de motivaties van mijn expeditiegenoten'. Haar gastheer, Nils, zegt haar dan ook als zij haar beklag doet, dat hij niet voortdurend het gevoel wil hebben dat hij haar moet uitleggen waar of waarom ik ergens naar toe ga. Bovendien zijn Samen vrij gesloten tegenover buitenstaanders.
Anema kende de man en zijn familie met wie ze meetrok en die als haar 'informanten' moesten dienen, van te voren niet. De man was door een tussenpersoon voor haar gevonden en lijkt de enige te zijn geweest in Karasjok die bereid was haar op de trek mee te nemen. De groep waarmee zij trok bestond uit drie vrijgezelle mannen en een oude vader, die al hun aandacht bij de rendieren hadden. De samenstelling van de groep was dus op zich voor haar doel al niet ideaal.

Respectloos
Anema ging op reis met een romantisch beeld over Lapland en met een waarden- en normenpatroon van de hogere sociale klassen in Nederland: wat hoort is een goed verzorgd gebit, verzorgde haren, dagelijks douchen, twee maal per dag tanden poetsen en een opgeruimde keuken. Wat zij verwacht is iedere dag een voor haar klaar gemaakte warme maaltijd, zelfs tijdens de trek. Waar zij zich tevoren niet in heeft verdiept, is of de Samen ook regels kennen voor het wonen in en omgaan met de ruimte in de lavvu (Samische tent). Daar komt zij, al blunderend, tegen het einde van de tocht en het boek langzaam achter. Anema heeft zich, kortom, niet afgevraagd of het Samische normen- en waardepatroon dat samenhangt met het leven van alledag ook anders zou kunnen zijn dan het hare, of de Samische cultuur misschien verschilt van de Nederlandse en of zij rexebel was in haar verwachtingen. Haar voorbereiding schoot op dit punt schromelijk te kort. Dit is voornamelijk de reden waarom het contact zo stroef verliep. De reden ook waarom de mensen haar niet anders dan als 'toerist' konden zien, iets wat zij niet wilde zijn. Maar laten we wel wezen, hoe kun je als totale vreemde ooit iets anders zijn dan een toerist, iemand die niets weet van de leefwereld van rendierhouders of het gedrag van rendieren?

Op de website van Karin Swart-Donders stond een recensie over het boek en ze kreeg een reactie van Karin Anema terug. Hieronder de links naar de berichten van Karin Swart-Donders.

Karin Swart-Donders over het boek van Karin Anema:
http://www.dagreis.nl/2009/09/08/rendierongeluk-zie-aanvullingen-17-september

Karin Swart-Donders over het boek van Karin Anema:
http://www.dagreis.nl/2009/09/18/afspraak-is-afspraak

Interessant is ook de indruk van Nils Mikkel Somby over Karin Anema:
http://www.dagreis.nl/dagreispublicaties/Nils-Mikkel-Somby-over-Anema.html

Originele artikelen van Karin Swart-Donders op Karin Anema en Nils Mikkel Somby.

Karin Anema heeft dus de echte namen gebruikt. Enkele familieleden staan ook op de foto's. Er moet dus informatie over Nils Somby aanwezig zijn op het internet. Ik kwam de onderstaande informatie tegen:

Halve dag Saami excursie met Nils Mikkel Somby:
http://www.bbc.com/travel/feature/20101124-norway-the-perfect-trip/2

Facebook pagina van Nils Mikkel Somby:
http://nb-no.facebook.com/nilsmikkel.somby

Bedrijfsadres van Nils Mikkel Somby:
http://www.gulesider.no/firma/nils-mikkel-somby:p10004814242

Bedrijfswebsite van Nils Mikkel Somby:
http://lavvotour.no/index.html

Het boek, het interview, de kritiek en de reacties daarop en het feit dat echte namen zijn gebruikt, maakt het verhaal echt. Ik moet zeggen dat ik me goed kon inleven in het verhaal. Eigenlijk wel van beide kanten.