Karin Anema - De laatste grens - Op rendiertrek met de Sámi

Boek details:
Auteur: Karin Anema
Titel: De laatste grens - Op rendiertrek met de Sámi
Jaartal: 2009
Bladzijden:159
Uitgeverij Atlas, Amsterdam/Antwerpen
ISBN: 9789045005409
Website: http://www.karinanema.com/laatstegrens.htm
Publiciteit rond 'De laatste grens - op rendiertrek met de Sami': http://www.karinanema.com/laatstegrens_publiciteit.htm
Interview 14 april 2010: De Avonden - VPRO 20 april 2010 .

De laatste grens

Karin Anema

Karin Anema werkt sinds 1985 als wetenschapsjournaliste. Ze schreef eerder de boeken Mexicaanse sneeuw, De weg naar Villarbón, De Noorse liefde van W.F. Hermans en De groeten aan de koningin - een reis door Suriname. In 2011 heeft ze het boek Anders dan Afrika geschreven. De laatste grens gaat over haar ervaringen tijdens de rendiertrek met een aantal Sámi herders. Ze heeft zich goed voorbereid op de tocht. Noors geleerd en ze wist al aardig wat van de achtergrond van de Sami. In tegenstelling tot de andere tochten die ze in andere boeken heeft beschreven, heeft ze voor deze tocht betaald. De kosten waren  €200,00 per nacht. De reis zou een paar dagen duren, maar achteraf bleek het 3 weken te duren. Ze ging mee met de familie Somby tijdens de lente-diertrek van zijn siida van Karasjok naar Magerøya.

Lentetrek van de rendieren

Veel informatie over de rendieren is te vinden op de website van Trollenpad. Deze website bevat nog veel meer informatie over Noorwegen.en de bijbehorende dieren zoals de eland, veelvraat, poolvos, lynx, wolf etc. Mooie site met veel informatie. Het is handig om de informatie over de rendieren te lezen voordat je begint met dit boek.

Het boek gaat dus over de reis die op de kaart hierboven staat aangegeven. Ze gaat mee met de familie Somby. Vader Mikkel met zijn zonen Nils en Rasmus, neef John Jr en zijn vader John Sr, oom Mathis en hond Gesmo. Het reisverslag gaat voornamelijk over de tijd tijdens de trek. De familie Somby is een familie waarin het ieder voor zich is en weinig spraakzaam. Voor Karin wordt de reis een barre tocht vol ontberingen zoals kou, honger en eenzaamheid. De familie Somby wordt uitgebreid beschreven in het reisverslag. Ze komen er niet gunstig vanaf. Het verhaal is doorspekt met feiten over de onderdrukking van de Sámi. Hun gebruiken worden beschreven. De gebruiken van vroeger en nu en dan vooral dat men de kudde nu met sneeuwscooters (Tundra Ski-Doo, Lynx scooter en een 4WD bike) opjaagt in plaats van ski's. Opvallend was de slachting van een rendier ter plekke (vanwege een gebroken poot). Het rendier had een maagzweer. Steeds meer rendieren hebben een maagzweer vanwege het opjagen van de scooters met hun harde geluid en de stank van diesel. Ook het castreren van de rendieren wordt even aangehaald. Vroeger deden ze dit met de tanden. Nieuwsgierig geworden hoe dat dan in zijn werk gaat, kwam ik dit filmpje tegen. Hier is vrij duidelijk te zien hoe ze dat deden.

Andere onderwerpen waren de rendier races. Een leuk filmpje hierover is te zien op de website http://www.een.be/programmas/weg-van-de-wereld/paasfeest.

De rendier races worden tijdens Pasen gehouden. Met Pasen is er ook het Sami Paasfestival te Kautokeino. Een impressie ervan is te zien in het onderstaande filmpje.

Het boek bevat naast het reisverslag tevens 31 kleurenfoto's. Hieronder een drietal foto's afkomstig van internet. De foto's maken het verhaal compleet en geven een visueel beeld bij het verslag.

Eén van de foto's uit het boek (Marja). Afkomstig van deze website.

Deze staat niet in het boek, maar gevonden op internet

Het is een geweldig boek. Het leest heel makkelijk en het is een spannend verslag geworden. Binnen een week had ik het boek uit en dat wil nogal wat zeggen. Soms komt Karin klagerig over en dan denk je, was dan niet meegaan. Ze komt later in het boek een andere familie tegen (Nils-op-de-ski's) en hier gaat het heel anders aan toe dan bij de Somby familie. Ze wordt als toerist gezien bij de Somby's en toeristen zijn bij de Sámi alleen goed voor inkomsten. Het verhaal geeft een goed beeld hoe de verstandhouding tussen de Noren en de Sámi's zijn, wat de taal voor de Sámi betekent, wat de yoiks betekenen en hoe Karin zich probeert te overleven in de ieder voor zich cultuur. Het einde van het boek is nogal plotseling. Hoe gaat het bv nu met Karin. Hoe kijkt ze terug op de tocht? Gelukkig geeft het interview wat op 13 juni 2009 bij de VPRO te horen was, meer informatie. Dit interview is helaas niet meer te vinden op internet. Naar aanleiding van het interview wat verder gezocht naar de kritiek op haar boek. Dit levert ook weer interessante informatie op.In het interview wordt Artica volgens mij genoemd. De recensie was te lezen op het weblog van Artica. Helaas is Weblog per 1 maart 2013 overgenomen en is de recensie niet meer beschikbaar op deze website. Gelukkig heb ik de tekst van de Artica Weblog site in een eerder stadium gekopieerd en hieronder opgenomen:

 
De laatste grens. Op rendiertrek met de Samen.
Karin Anema / reisroman 2009 / 159 blz. / x80 17,90 / isbn: 9789045005409
uitgeverijatlas.nl  karinanema.com
Hoe is het mogelijk dat de jury van de VPRO Bob den Uylprijs 2010 De laatste grens als kandidaat heeft voorgedragen. Anema geeft af op de Samen en laat na de schuld van het mislukken van haar reis bij zichzelf te zoeken. Het boek is een cursus hoe het niet moet. Onderweg naar Sxe1pmi (Samenland) in Noord-Noorwegen las cultureel antropoloog mw. Dr. Nellejet Zorgdrager afgelopen zomer het boek. Hieronder haar ingekorte recensie:
Het is een goede beschrijving van het onvoorspelbare en daardoor ongeregelde leven en de vermoeienissen van de rendiertrektocht. Het boek verhaalt ook van de verschrikkelijke honger die Anema leed en van de botte behandeling die haar ten deel viel van de zijde van de mensen met wie zij meetrok. Ik las het boek met gekromde tenen en stijgende verontwaardiging over de respectloze wijze waarop Anema de mensen beschrijft en over haar totale gebrek aan zelfreflectie. Zelf kom ik al veertig jaar in bij de Samen en ik heb veel Samische vrienden en kennissen. Bij aankomst in Skjervxf8y van de boot gehaald door Karen Anna, een rendiersami uit Kautokeino, kon ik niet nalaten haar te vragen of zij de familie van Nils Somby uit Karasjok kende. Haar antwoord bevestigde wat ik eigenlijk al wel wist: Anema schrijft over de mensen onder hun eigen naam. Met de foto's er bij zijn ze voor iedereen herkenbaar.
De voorjaarstrek is voor rendierhouders een van de vermoeiendste en spannendste perioden van het jaar. Dat blijkt ook uit het boek. Het is daarom absoluut een verkeerde tijd om mensen lastig te vallen met vragen over (problemen in) hun bestaanswijze of zoals Anema het zelf verwoordt: 'de motivaties van mijn expeditiegenoten'. Haar gastheer, Nils, zegt haar dan ook als zij haar beklag doet, dat hij niet voortdurend het gevoel wil hebben dat hij haar moet uitleggen waar of waarom ik ergens naar toe ga. Bovendien zijn Samen vrij gesloten tegenover buitenstaanders.
Anema kende de man en zijn familie met wie ze meetrok en die als haar 'informanten' moesten dienen, van te voren niet. De man was door een tussenpersoon voor haar gevonden en lijkt de enige te zijn geweest in Karasjok die bereid was haar op de trek mee te nemen. De groep waarmee zij trok bestond uit drie vrijgezelle mannen en een oude vader, die al hun aandacht bij de rendieren hadden. De samenstelling van de groep was dus op zich voor haar doel al niet ideaal.

Respectloos
Anema ging op reis met een romantisch beeld over Lapland en met een waarden- en normenpatroon van de hogere sociale klassen in Nederland: wat hoort is een goed verzorgd gebit, verzorgde haren, dagelijks douchen, twee maal per dag tanden poetsen en een opgeruimde keuken. Wat zij verwacht is iedere dag een voor haar klaar gemaakte warme maaltijd, zelfs tijdens de trek. Waar zij zich tevoren niet in heeft verdiept, is of de Samen ook regels kennen voor het wonen in en omgaan met de ruimte in de lavvu (Samische tent). Daar komt zij, al blunderend, tegen het einde van de tocht en het boek langzaam achter. Anema heeft zich, kortom, niet afgevraagd of het Samische normen- en waardepatroon dat samenhangt met het leven van alledag ook anders zou kunnen zijn dan het hare, of de Samische cultuur misschien verschilt van de Nederlandse en of zij rexebel was in haar verwachtingen. Haar voorbereiding schoot op dit punt schromelijk te kort. Dit is voornamelijk de reden waarom het contact zo stroef verliep. De reden ook waarom de mensen haar niet anders dan als 'toerist' konden zien, iets wat zij niet wilde zijn. Maar laten we wel wezen, hoe kun je als totale vreemde ooit iets anders zijn dan een toerist, iemand die niets weet van de leefwereld van rendierhouders of het gedrag van rendieren?

Op de website van Karin Swart-Donders stond een recensie over het boek en ze kreeg een reactie van Karin Anema terug. Hieronder de links naar de berichten van Karin Swart-Donders.

Karin Swart-Donders over het boek van Karin Anema:
http://www.dagreis.nl/2009/09/08/rendierongeluk-zie-aanvullingen-17-september

Karin Swart-Donders over het boek van Karin Anema:
http://www.dagreis.nl/2009/09/18/afspraak-is-afspraak

Interessant is ook de indruk van Nils Mikkel Somby over Karin Anema:
http://www.dagreis.nl/dagreispublicaties/Nils-Mikkel-Somby-over-Anema.html

Originele artikelen van Karin Swart-Donders op Karin Anema en Nils Mikkel Somby.

Karin Anema heeft dus de echte namen gebruikt. Enkele familieleden staan ook op de foto's. Er moet dus informatie over Nils Somby aanwezig zijn op het internet. Ik kwam de onderstaande informatie tegen:

Halve dag Saami excursie met Nils Mikkel Somby:
http://www.bbc.com/travel/feature/20101124-norway-the-perfect-trip/2

Facebook pagina van Nils Mikkel Somby:
http://nb-no.facebook.com/nilsmikkel.somby

Bedrijfsadres van Nils Mikkel Somby:
http://www.gulesider.no/firma/nils-mikkel-somby:p10004814242

Bedrijfswebsite van Nils Mikkel Somby:
http://lavvotour.no/index.html

Het boek, het interview, de kritiek en de reacties daarop en het feit dat echte namen zijn gebruikt, maakt het verhaal echt. Ik moet zeggen dat ik me goed kon inleven in het verhaal. Eigenlijk wel van beide kanten.

Lapland - Méndez, Crottet

Dit keer een vrij lang verhaal over het boek Lapland. Dit boek de afgelopen week gelezen en geprobeerd in deze post de reis, die het gezelschap afgelegd heeft, te beschrijven. Het gaat dan voornamelijk om de plaatsen waar men is geweest en of er meer informatie over de bijzonderheden die men is tegen gekomen te vinden is op internet. In 1969 was er nog geen internet. In de huidige tijd is er veel te vinden op het internet. Ik heb geprobeerd dit mee te nemen tijdens het reisverslag van het gezelschap. Een 10-tal foto's uit het boek heb ik ingescand en opgenomen in deze post. Als een foto uit het boek komt, staat er in het bijschrift van de foto het woord (gescand) bij.

Boek details:
Auteur: Robert Crottet en Enrique Méndez
Titel: Lapland
Jaartal: 1969
Bladzijden: 144
Uitgeverij Bruna & Zoon, hardcover, foto’s.

Het boek Lapland is een reisverslag over Lapland en dateert uit 1969. Het boek bestaat uit 32 bladzijden tekst en 112 bladzijden foto’s. Het verslag wordt voor een groot gedeelte (27 bladzijden) verteld door Inga (niet haar echte naam), een 19 jarige Laplandse uit Utsjoki. Utsjoki ligt helemaal in het noorden van Finland. Het ligt in het rode gedeelte in de afbeelding van Finland hieronder:

Finland

Huis van Inga (gescand)

Bij Inga thuis (gescand)

De overige 5 bladzijden worden verteld door de Skolt Kosti. Het is niet duidelijk waar Kosti vandaan komt, maar zijn grootmoeder Kaisa woont in Sevettijärvi. Dit ligt ook in Noord-Finland. Zie onderstaande kaart:

Kosti (gescand)

De foto's zijn gemaakt door de Spaanse fotograaf Enrique Méndez. De reis door Lapland gaat door Noord-Finland, Noorwegen en Zweden. Fotograaf Enrique wordt door Inga en Kosti Nulikka genoemd. Nulikka betekent zowel deugniet als vagebond. De naam is afkomstig van een kleine rendier die af en toe bij Inga op bezoek komt.

Met zijn drieën gaan ze langs de rivier Teno naar Outakoski (niet te vinden op Google) en vervolgens naar Karagasniemi (bergketen van Aligas). Ailigas betekent heilig volgens het Handbook for Experience Stagers. Hieronder een gedeelte uit het handboek:

The fells, lakes and landscape
The fells, which arouse great respect, are holy places for the Sámi, such as Finland’s highest peak, Halti, and the god-faced Saana. The Sámi word meaning ‘holy’, Ailigas—as well as the Finnish Pyhä—appear in the current names for many fells and waterways. Utsjoki has three Ailigas fells: Aligas of Karigasniemi, Utsjoki-Ailigas and Nuvvus- Ailigas. Holy fells, hills and bare tops of fields are in Pelkosenniemi, Kittilä, Inari, Utsjoki and Enontekiö. In the Sompio Nature Reserve in Sodankylä, there is Pyhä-Nattanen. Salla has the Large and Small Pyhätunturi fells. There are also several holy lakes. A particular concentration of cult 61 locations appears to be in the current area of the Pyhä-Luosto National Park: Pyhätunturi, Ukonhattu, Noitatunturi (Seitakero), Pyhäkuru, Uhriharju, Lake Pyhäjärvi, the Pyhäjoki River and Pyhälampi Pond, which is nestled within the vicinity of Lampivaara Hill. The site of worship for the god of thunder was at Ukonkivi in Lake Inari (in the Inari language, Aijjisualuj).
 
Vlakbij Karagasniemi ligt het meer Luomosjärvi. Hier zou volgens een legende het paradijs, waar Adam en Eva hebben gewoond, zich bevinden. Eva bracht elke dag een kind ter wereld en verborg het onder de aarde. Op een dag vroeg God aan Eva wat ze met de kinderen deed. Eva antwoordde dat ze er geen had. Toen besloot God dat die kinderen verborgen zouden blijven. Alleen de kinderen die ze daarna nog ter wereld zou brengen, zouden op de aarde leven. Het onderaardse volk noemt men "gouffitars". Op internet was niets te vinden over gouffitars of over deze legende.

De reis ging vervolgens van Kaamanen naar Kilpisjärvi. Vlakbij Kilpisjärvi ligt de hoogste berg van Fins Lapland Saana. Van Kilpisjärvi ging de reis naar Ivalo over de berg Kaunispää (mooi hoofd). In Ivalo zou een pas gebouwde kerk staan. In 1969 zou deze pas gebouwd zijn. Op internet gezocht naar kerken in Ivalo en kwam de onderstaande kerken tegen:

Moderne kerk in Ivalo

Orthodoxe kerk in Ivalo

Ze hadden het zeer waarschijnlijk over de eerste kerk. De kerk zou namelijk op een kas lijken. De volgende dag liet Kosti in Inari de oudste kerk van Lapland zien. Deze stond 10 km verderop en heet de wilderniskerk van Pielpajärven. Op internet is wel wat informatie over de wildernis kerk te zien. Hieronder enkele links:

- Duitse Wikipedia
- Reisverslag wilderniskerk
- 360 graden foto van de wildernis kerk

De kerk zie er tegenwoordig zo uit:

Wilderniskerk heden

In 1969 zag de kerk uit zoals op de onderstaande foto. De foto hieronder komt uit het boek.

Kerk van Pielpajärvi (gescand)

In Inari is tevens een Sami museum gevestigd. Deze bestond al in 1969 en bestaat nog steeds.

Leuk gedeelte uit het boek is dat Nulikka een goede gedachte had gebracht aan Inga. Het is niet altijd goed om de namen van de plaatsen en vooral van de mensen die ze bezoeken te vermelden. Deze gedachte lees ik wel vaker op sommige forums :-).

De reis vervolgt zich naar Sevettijärvi, het domein van de Skolten. Hier woont de grootmoeder van Kosti en ze blijven hier een tijdje. Hier wordt ook de Ruska Aika beschreven. De Ruska Aika is te vergelijken met de Noord-Amerikaanse Indian summer en vindt plaats in september. Dit is het hoogtepunt van het jaar.

De reis vervolgd naar Zweeds Lapland, Karesuando, het welbekende Kiruna, Nikkaluokta (Kebnekaise), Jukkasjärvi (met 17e eeuwse kerk en een openluchtmuseum) en Abisko. Ze komen onder andere langs het meer Torneträsk, de canyon van Abiskojokk, de berg Nuolja en het legendarisch gebergte "Lapporten" (de Lappenpoort).

Lappenpoort (gescand)

Vervolgens nemen ze de trein naar Riksgränsen. Hierna gaan ze naar Soppero. Het lijkt erop dat in 1969 het dorpje nog Soppero heette. Tegenwoordig is er een Nedre Soppero en een Övre Soppero die tezamen een dubbeldorp vormen. In Soppero komen ze de 80 jarige gastvrouw Margrit tegen.

Margit uit Soppero (gescand)

 Hier in de buurt bij "Järämäjoki" vindt de Poroerotus (het scheiden van de rendieren) plaats.

Poroerotus

Een mooi filmpje met beelden van de poroerotus en Samische muziek is op Youtube te zien:

Scheiden van de rendieren - poroerotus (gescand)

Scheiden van de rendieren - poroerotus (gescand)

Na het verdwijnen van de Ruska vertrekken ze naar Noorwegen. Via Narvik naar Honningsvag met een boot. Ze doen ook Svolvær, de Lofoten eilanden, Tromsø en Hammerfest aan. Ze varen om de Noordkaap naar Russness over de Porsangerfjord. Vlakbij Russness in de omgeving van Skaidi is er weer een poroerotus. Hierna gaan ze naar Aisajärvi (niet te vinden op Google) en dan naar Alta. Vervolgens met de bus van Alta naar Kautakeino.

Kautakeino (gescand)

Hier bezoeken ze de Juhls, vrienden van Nulikka. De Juhls is een Deens echtpaar die sieraden van de Noorse Lappen bestuderen en ze voor hun namaken. De Juhls hebben nu een Silvergallery. Hieronder een huidige foto van de Juhls. Ik neem aan dat het dezelfde mensen zijn.

Frank en Regine Juhls

Er een mailtje aan gewaagd. Zodra er bericht komt van hun, werk ik deze post bij. Ben benieuwd of ik reactie terug krijg. En wat blijkt. Vandaag (25-06-2012) een mailtje teruggekregen dat Ann-Sofie Jonsson de vragen die ik had aan Mrs. Juhls zou doorsturen. Mocht ze informatie hebben, dan neemt ze contact met me op. Op 4 juli 2012 de onderstaande reactie teruggekregen:

Hi again,

I just got the messige from Mrs. Juhls that she doesn't recognize the names, but that it seams like they lived on the finnish side of the border.

Med vennlig hilsen/Kind regards,
Ann-Sofie Jonsson
Van Kautakeino verloopt de reis verder naar Karasjokk. Hierna zijn ze weer terug gegaan naar Kaisa, de grootmoeder van Kosti.

Kaisa (gescand)

Inga (gescand)

Het Lapland boek is een ontzettend leuk boek met niet teveel tekst en heel veel foto's. De reis en de bevindingen zijn erg interessant omdat de reis door 2 Lappen en een Spanjaard wordt gemaakt. Inga vertelt het meest en de reis wordt voornamelijk door haar ogen gezien. Leuk dat een Lapse de reis door Lapland zeer de moeite waard vond. 

Het boek is te koop bij de Blikken Trommel voor €19,50, maar zal ook wel ergens op een boekenmarkt te krijgen zijn.

Een leuke link op internet is deze: Reis door Lapland. Deze geeft ook veel informatie die Joop en Tea opgedaan hebben tijdens hun reizen door Lapland.

Tevens de tip van Willy hieronder opgenomen in deze post. De Duitse uitzending "Winterreise durch Lappland".

Deel 1 van 3:

Deel 2 van 3:

Deel 3 van 3:

Boeken Lapland / Zweden

De afgelopen jaren hebben we een aantal boeken over Zweden gekocht en verzameld. De meeste emigratieboeken van Zweden hebben we al. Gelukkig komen er regelmatig nieuwe boeken bij zoals "Steeds meer Zweeds". Er zijn natuurlijk ook veel andere boeken verschenen over Zweden, zoals Capitool Zweden en Zweden Insight. Dit zijn meer reisgidsen. Andere boeken die we via kringloopwinkels, marktplaats en boekenwinkels gevonden hebben, zijn in deze blogpost opgenomen. Sommige hadden we al een tijdje, maar nog niet gelezen. Eindelijk ben ik begonnen met het lezen van de boeken. Een aantal van deze boeken gaan over Lapland. Als alles goed gaat, hopen we in augustus in Zweeds Lapland aan te komen. Wat informatie over Lapland is nooit weg.

Als het ijs smelt - Gevolgen Voor Bewoners Van De Noordpool:

Lapland - De wereld der woeste natuur (Time-life boeken):

Marianne Fredriksson - Mijn leven in Zweden:

Reizen:

Lapland:

Een vlek op de toendra:

Stockholm:

Op dit moment ben ik Lapland van Méndez en Crottet aan het lezen. Een boek uit 1969. Het verhaal gaat over Inga, een 19-jarige Laplandse uit Utsjoki die samen met de Skolt Kosti en een Spaanse fotograaf (Enrique Méndez) een reis door Lapland maakt. Het boek bestaat uit een 32 pagina's reisverslag verteld door Inga en Kosti. De rest van het boek zijn de foto's gemaakt door Méndez..

Inga

De laatste aanwinst van afgelopen week is:

Lapland - Valerie Stalder

Heidevolk

Ik heb het al vaker gehad over Zweedse muziek en dan voornamelijk metalbands. Bathory was hier te vinden en Sabaton hier. 

Wat niet Zweeds is maar wel erg goed past bij bv Vikingen is de Nederlandse band Heidevolk.

De band komt uit Arnhem, Gelderland en heeft 2 zangers en bestaat sinds 2002. De band heeft een heidens karakter en ze zingen onder andere over de Nederlandse Germaanse mythologie. De teksten zijn Nederlandstalig. De mythologie omvat vele goden, godinnen, helden en wezens. Het is metal muziek met folk invloeden. Kortom, de muziek past goed bij Zweden :-). Ze hebben 4 CD's uitgebracht. De laatste is van maart 2012 en is gedeeltelijk in Zweden opgenomen en geproduceerd door de Zweed Peter Tägtgren.Peter heeft ook gewerkt met Sabaton en aan het album Monotheist van Celtic Frost.

Uitgebrachte CD's:
De Strijdlust is Geboren (2005)
Walhalla Wacht (2008)
Uit oude grond (2010)
Batavi (2012)


Meer informatie over Heidevolk is te vinden op:

- Wikipedia
- Heidevolk website

Hieronder 2 Youtube filmpjes van Heidevolk.

Heidevolk - Saksenland

Heidevolk - Nehalennia