Blijf hun namen noemen - Simon Stranger

Boek details:
Auteur: Simon Stranger
Titel: Blijf hun namen noemen
Oorspronkelijke titel: Leksikon om lys og mørke
Vertaling: Neeltje Wiersma
Verschijningsdatum: 2019
Bladzijde: 366
Uitgeverij: HarperCollins
ISBN: 9789402702583

Flaptekst
Het is 1941. Een doodgewone woning in Trondheim, Noorwegen, wordt in beslag genomen door de nazi's en omgedoopt tot hoofdkwartier van de gehate Gestapo-agent Henry Oliver Rinnan. Het huis met de bijnaam 'Het bendeklooster' wordt bezet door de Rinnan gang, die in de kelder honderden gevangenen op gruwelijke wijze verhoort, martelt en vermoordt.

Vijf jaar na de oorlog, krijgt het huis nieuwe bewoners: een jong, Joods stel met hun kinderen, die al zingend en verstoppertje spelend opgroeien in dezelfde kamers waarin slechts enkele jaren daarvoor nog gruwelijke taferelen plaatsvonden.

Waarom betrok dit gezin een huis dat symbool stond voor het kwaad? Hoe groeide de rustige en bescheiden schoenmakerszoon Henry Rinnan uit tot een van de grootste criminelen uit de Noorse geschiedenis?

Blijf hun namen noemen is een op waarheid gebaseerde roman, die tachtig jaar geschiedenis en vier generaties beslaat. Een verhaal over de Holocaust, familiegeheimen en de verhalen die we kiezen om aan onze kinderen door te geven.

De auteur:
Ik had nog niet eerder van Simon Stranger gehoord. Hij schreef eerder voornamelijk jeugdboeken. Hij heeft een eigen website, Facebook en Twitter. Een interview met hem is hier te vinden.

Struikelstenen:
De aanleiding voor Simon Stranger om dit boek te schrijven zijn de struikelstenen (stolpersteine). Tot een paar jaar geleden had ik nog niet van deze stenen gehoord en zijn ze mij ook niet opgevallen totdat ik in Zwolle de onderstaande stenen zag. Toen viel het mij pas op. Sinds die tijd heb ik ze wel vaker gezien. Op de twee stenen staan de namen van David Bilderbeek en Flora Bilderbeek-Denneboom.

In Zwolle liggen veel meer struikelstenen en wel op de volgende plekken:

De introductie van de struikelstenen van Simon Stranger is als volgt:

In de Joodse traditie wordt gezegd dat een mens twee keer sterft. De eerste keer als het hart stopt met slaan. De tweede keer is als de naam van de dode voor de laatste keer gezegd, gelezen of gedacht wordt. Want dan pas is diegene echt weg, weggestreept uit het leven op aarde. Deze tweede dood was het uitgangspunt van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig toen hij het idee kreeg om straatkeien in messing te gieten, daar de namen van Joden in te graveren die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s werden vermoord, en ze in het trottoir te plaatsen voor de huizen waar de gezinnen woonden. Hij noemt ze ‘struikelstenen’.

Tot nu toe zijn er zevenenzestigduizend struikelstenen geplaatst in verschillende Europese steden. Een ervan is van jou. In het midden van Trondheim. Op de steen staat:

Hier woonde Hirsch Kommisar
Geboortejaar 1887
Gearresteerd 12-1-1942
Falstad
Gedood 7-10-42

Het blog Koukleum heeft naar aanleiding van het lezen van het boek een post speciaal aan de struikelstenen gewijd.

Het boek:
Het boek heeft een aparte hoofdstukindeling. De titels van de hoofdstukken zijn namelijk de letters van het alfabet. Dus hoofdstuk A, hoofdstuk B etc. Het Noorse alfabet heeft nog drie extra letters (æ, ø en å) en deze zijn ook als hoofdstuk opgenomen. In een hoofdstuk wordt elke keer de letter aangehaald zoals:

- A van de aanklacht
- A van de arrestatie
- A van de afranseling

De ene keer een aantal zinnen en andere keren langere verhalen. Dit zorgt ervoor dat het verhaal best wel lastig te volgen is.

Het verhaal gaat over de Joodse ondernemer Hirsch Komissar en wordt verteld door Simon Stranger. Simon Stranger is getrouwd met Grete Komissar's dochter Rikke en is zo dus een onderdeel geworden van de Komissar familie. Grete is weer de dochter van Gerson en Ellen Glott Komissar. Gerson is een zoon van Hirsch Komissar en Marie Wolfsohn. Een aantal generaties van Komissar komen in het boek voorbij met als verbindende factor Henry Oliver Rinnan, een van de ergste onder de ergste nazi’s in Noorwegen. Henry Rinnan, bekend van Bandeklosteret, het Bendeklooster, de beruchte villa net buiten de stadskern van Trondheim, aan de Jonsvannsveien 46. Deze villa staat ook op de cover van het boek. Toen we in Trondheim waren hebben we de villa niet gezien. Ik heb even gekeken en de villa ligt op zo'n 1,4 km van Kristiansten Festning. Mochten we ooit Trondheim weer aandoen dan gaan we zeker informatie opzoeken over de villa en Hirsch Komissar.

In de villa zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog de meest gruwelijke taferelen gebeurd. In het boek worden de gruwelijkheden beschreven. Vlak na de oorlog heeft Gerson de villa gekocht. De prijs van de villa was niet hoog. Gerson, Ellen en hun kinderen waaronder Grete hebben hier dus een tijd gewoond. Dit verbindt de Komissar familie aan Henry Rinnan. Het boek vertelt het verhaal van Henry Rinnan, zijn jeugd en zijn aandeel in de Tweede Wereldoorlog. Deze verhaallijn is duidelijk en overzichtelijk en geeft een beetje weer hoe iemand zo kan worden. De andere verhaallijn is langer en beslaat een aantal generaties van de Komissar familie.

Conclusie:
In het begin een moeilijk te volgen verhaal waarvan de Rinnan verhaallijn wel goed te volgen is. Het wordt beter verderop in het boek, maar toch duurde het vrij lang voordat ik het boek uit had. Reden hiervoor is dat er elke keer weer informatie verscheen waar ik weer naar op zoek ging om er meer over te weten te komen. Zo vlak voor de herdenking op 4 mei maakt dit boek nog meer indruk op mij. Het geeft een goede weergave over de oorlogstijd in de omgeving van Trondheim. Veel nieuwe informatie opgedaan en weer in de geschiedenis van de Joden en ook de Duitsers gedoken. Een indrukwekkend waargebeurd verhaal.

Wetenswaardigheden:

• Verhoor door de gestapo in het Misjonshotell.
• Hirsch komt oorspronkelijk uit Rusland. Spreekt vijf of zes talen. Is opgeleid tot ingenieur. Heeft in meerdere landen gestudeerd, in Engeland, Duitsland en in Wit-Rusland. Samen met zijn vrouw Marie hebben ze een eenvoudige kledingwinkel Parijs-Wenen.
• Concentratiekamp Falstad. Een uur buiten Trondheim.
• Henry is opgegroeid in Levanger. Zijn motto: wie niet gezien wordt, wordt ook niet geplaagd.
• Dora, de naam van de haven voor onderzeeboten die Hitler van plan was aan te leggen net buiten het centrum van Trondheim. Dora 2 is nooit voltooid.
• Julius Paltiel was gevangene en trouwde later met Vera Kommisar. Vera was getrouwd met Jakob Kommisar maar gingen scheiden. Hij overleefde Falstad, de treinreis door Europa, de drie jaren in Auschwitz en de dodenmars door Tsjechië naar Buchenwald.
• Gerhard Flesch.
• Boek Per Hanssons Wie was Henry Rinnan.
• Joodse begraafplaats in Sofienberg.
• Rolf Syversen, Gerd en Alf Pettersen en Reidar Larsen, de mannen achter het Carl Fredriksens Transport.
• Monument in park Dette er et fint sted (Dit is een mooie plek), gemaakt door de Joodse kunstenaar Victor Lind.
• Klara Rinnan, de vrouw van Henry Rinnan. Ze moest lid worden van de Noorse nazipartij Nasjonal Samling, de NS.
• Ivar Grande. Eerste ondercommandant van de Rinnanbende.
• Jøssinger, de bijnaam van verzetsstrijders. Quisling, de andere zijde.
• Ernst Parow. 
• Gerhard Stübs. 
• Ellen is een kleinkind van de Joodse tabaksfabriekseigenaar Moritz Glott en zijn Noorse vrouw, Rosa Olivia.
• De negentienjarige Karl Dolmen was de allergrootste vertrouweling van Rinnan.
• Verwijzing naar het Lissabon-bloedbad in 1506.
• Roar Rinnan, een zoon van Henry. Hij heeft een boek geschreven Rinnans Sønn over hoe het was om op te groeien in de naoorlogse periode als de zoon van oorlogsmisdadiger Henry Oliver Rinnan.
• Lillemor of Esther Meyer Komissar. Bijna 99 jaar geworden. Rikke en Simon hebben haar op die leeftijd nog gesproken.
• Ålesund werd Klein-Londen genoemd. Daar kwamen boten met wapens uit Engeland aan land en werden bootjes met vluchtelingen geregeld.
• Lex Rinnan, de wet van Rinnan.
• Henry Rinnan deed zich voor als een broer van Arne-Johan Fiskvik om te infiltreren in de verzetsbeweging.
• De Majavatn-actie was de aanleiding om Hirsch Komissar te executeren.
• Josef Terboven.
• Sonderabteilung Lola.
• Rinnan slikt pervitine.
• Ingvar Aalberg. Gerecruteerd door Rinnan.
• Ragnhild Strøm.
• Marie Arentz.
• Solveig Kleve.
• Nordstern, de nieuwe noordse hoofdstad die Hitler wilde bouwen aan de rand van Trondheim en die hij door architect Albert Speer liet tekenen.
• Pamflet Protocollen van de wijzen van Sion. 1905.
• Romeinen tegen Joden Judea.
• Aanvallen Duitse en Franse kruisvaarders op de Joodse bevolking in de steden Speyer, Worms en Mainz in 1096. (Geschiedenis Joden in Duitsland).
• In de periode 1881 tot 1884 meer dan tweehonderd aanvallen (pogroms) op Joodse nederzettingen in het Russische rijk.
• 1791: tsarina Catharina de Grote laat alle Joden in het Pale gebied zetten.
• Częstochowa-pogrom.
• Jedwabne pogrom in Polen 1941.
• Babi Jar in Kiev 1941. Babi Jar kwam ook al ter sprake in de film Kätilö. 
• Heimefronten, de Noorse verzetsbeweging. 
• Gunlaug Dundas.
• Odd Sørli.
• Ann Heberlein: Een klein boek over het kwaad (En liten bok om ondskap)..

Nog meer informatie is over Rinnanbanden en de oorlog rondom Trondheim is te vinden op:

• Rinnanbanden Facebook pagina.
• Complete website over de Rinnanbende.
• Traces of War Trondheim.
• Omnia.
• Levanger Fotomuseum.
• «Rinnan» tilbake i skrekk-kjelleren.
• Prezi presentatie Henry Rinnan.

Na het lezen van het boek en het zoeken naar informatie een tweetal filmpjes bekeken waarin de Rinnanbende martelpraktijken gedemonstreerd worden en waar Henry Rinnan en zijn bende tijdens de rechtszaak te zien zijn. De beelden bevestigen het verhaal.

Recensies:
- Koukleum
- Hebban
- Perfecte Buren Leesclub
- Telegraaf
- Hilly Billy beauty