Auteur: Katja Kettu
Titel: Vroedvrouw
Originele titel: Kätilö
Vertaling: Annemarie Raas
Verschijningsdatum: 2015
Bladzijde: 352
Uitgeverij: De Arbeiderspers
ISBN: 9789029589628
Flaptekst:
Een onmogelijke liefde in oorlogstijd. Lapland, zomer 1944. In de aderen van de vroedvrouw stroomt het kokende bloed van haar vermoorde vader. Sinds haar kindertijd leeft ze in een wereld die stinkt naar urine en carbol. Tot ze hem ontmoet, de Duitse luitenant in zijn glimmende SS-laarzen. Hij ziet haar, besmeurd, een navelstreng tussen haar tanden, en kijkt haar aan zoals nooit iemand haar aankeek. Zij zal deze man volgen, desnoods naar het einde van de wereld.
De film:
Na het zien van de verfilming van het boek, werd ik wel heel nieuwsgierig naar het boek zelf.
De auteur:
De schrijfster is de in 1978 geboren Finse Katja Kettu. Vroedvrouw is het enige boek die naar het Nederlands is vertaald. Er is vrij weinig informatie over Katja Kettu te vinden. Over haar voorouders des te meer. Het boek is namelijk gebaseerd op dagboekfragmenten en aantekeningen die zijn gemaakt door mensen uit de tijd van de Tweede Wereldoorlog. Helena Angelhurst, de dochter van de naamloze vroedvrouw kreeg deze in 1985 in haar bezit. De naamloze vroedvrouw is de grootouder van Katja Kettu. Het voorwoord (Sammatti 8 mei 2011) en nawoord (Sammatti 20 oktober 2011) is van Helena Angelhurst.
Gegevens Katja Kettu:
- Officiële Facebook pagina
Het boek:
In het voorwoord van Helena Angelhurst kom je te weten dat de dagboekfragmenten en aantekeningen gemaakt zijn door mensen uit die tijd. Helena heeft ze in 1985 in haar bezit gekregen. Ze zaten in een met kurbitsschilderingen versierde hutkoffer. Die koffer komt regelmatig voor in het boek. In het boek staan berichten van Vuurtronie en Walvisvaarder en van de vader van de vroedvrouw. Codenaam Redhead verwijst naar berichten die werden verzonden naar de contactpersoon van de Gestapo en de RSHA, de overkoepelende veiligheidsdienst van het Derde Rijk, terwijl de Walvisjager betrekking heeft op signalen van de geallieerde inlichtingendienst SOE (Special Operations Executive). De Dodemansfjord locatie is onduidelijk. Een deel van de coördinaten verwijzen naar de westelijke oever van de Ifjord, een deel naar de Varangerfjord of ergens in de buurt van Kirkenes.
Het verhaal bestaat uit zes delen. Het eerste deel begint met het hoofdstuk Oktober. Dodemansfjord 1944. Het gaat over een ongeletterde vroedvrouw die al haar kennis in de laatste maanden van de oorlog heeft vergaard. De vroedvrouw werkt in Salmijärvi. Ze heeft de hele regio Parkkina en Liinahamari onder haar hoede gekregen nadat Aune Näkkälä onpasselijk was geworden. Aune Näkkälä is ook vroedvrouw en heeft de vroedvrouw als haar kind gezien. Hoe een bevalling er in die tijd eraan toeging is te lezen in het volgende fragment:
Kind nummer acht voor de vrouw van boer Pöykkö. De bilnaad was zodanig opgerekt dat ze moest haasten om d'r onderbroek met een schapenschaar doormidden te knippen zodat het kind erlangs kon.
Daarnaast was er veel werk want zoals Aune Näkkälä vaststelde toen de Duitsers kwamen: 'Niemand wordt 'r beter van als 'r tweehonderdduizend ruwe bonken vrij rondrennen door de wildernis. Dan krimpt de veestapel en het aantal kuise wichten.'
De vroedvrouw heeft als bijnaam Kwaaieoog gekregen. Deze heeft ze gekregen nadat ze haar eerste foetus in 1929 hem (Jaakkima) uit haar handen had laten glippen en sindsdien moet ze dit kruis dragen. De vader van vroedvrouw was in 1918 tijdens de burgeroorlog in Lainaanranta gedood en had met haar moeder in zonde geleefd, in een illegale bierbrouwerij in Sahanperä, een wijk van Rovaniemi waar veel louche volk woonde. Naast de algemeen bekende bijnaam Kwaaieoog was het ook algemeen bekend dat de vroedvrouw geen kinderen kon krijgen. Niemand wist eigenlijk precies waarom niet.
Het boek speelt zich dus af in Fins Lapland ten tijde van de Tweede Wereldoorlog en dan voornamelijk de periode 1944-1945. In Fins Lapland waren ongeveer 200.000 soldaten gestationeerd, meer dan de totale bevolking in Fins Lapland. De Finnen waren niet in oorlog met de Duitsers. De Duitsers hielpen de Finnen tegen de Sovjet-Unie. Gevolg was dat de Finse vrouwen relaties kregen met de Duitsers. Dit gebeurde ook in Nederland. In Nederland lag de situatie wat anders dan in Finland. Finland en Duitsland waren bondgenoten. In de loop van 1944 veranderde dit. Finland en de Sovjet-Unie hadden op een gegeven moment een wapenstilstand en vlak daarna sloten ze de vrede. Dit betekende dat Finland en Duitsland geen bondgenoten meer waren maar vijanden. Een voorwaarde van de vrede tussen Finland en Sovjet-Unie was dat de Duitsers uit Finland werden gedreven.
In deze situatie (toen de Finnen nog samenwerkten met de Duitsers) ontmoet de vroedvrouw op een dag de Duitse SS-officier Johannes Angelhurst en raakt op slag verliefd op hem. Ze volgt hem zelfs naar kamp Titovka Zweiglager 322, een voormalig doorgangskamp dat een permanenter karakter heeft gekregen, door zich voor te doen als verpleegster. Hoofd van het kamp is Kriegsgefangenen-Bezirkskommandant Lappland, Poolvos Eduard Dietl. Ze wordt vanaf dat moment betrokken in de oorlog. Het verhaal wordt de ene keer verteld vanuit de vroedvrouw en de andere keer vanuit Johann Angelhurst. Het verhaal is niet chronologisch en dit is in het begin best wel verwarrend. Op een gegeven moment ben je eraan gewend en moet je het goed in de gaten houden wie aan het woord is in welke periode, want er wordt vaak teruggeblikt naar het verleden. Omdat de Finnen en de Duitsers bondgenoten zijn, is het geen probleem voor de vroedvrouw om als verpleegster in het kamp te werken. Als zuster krijg je een inkijk in het kamp en hoe het eraan toeging. Vooral de gevreesde Operation Kuhstall, een schuur middenin het kamp, wordt vaak genoemd. Het duurt lange tijd voordat er wordt verteld wat er in de Koestal gebeurd. De vroedvrouw belandt er namelijk zelf in als de Finnen plotseling tegenstanders van de Duitsers zijn geworden.
In het kamp heerst kampleider Herman Gödel. Gödel wist wat Johann in de Babi Jar groeve had gedaan. Johann weet het zelf niet meer. Het is uit zijn geheugen gewist. Het was een actie waardoor Johann de Slager van de Oekraïne wordt genoemd. Dit feit heeft een enorme impact op het leven van Johann en daarmee ook op de vroedvrouw. Johann zat hierdoor aan de adolphine.
Conclusie:
We zijn opgegroeid in de schoolbanken met de geschiedenis van de oorlog in Nederland. Hoe de oorlog in Fins Lapland eraan toe ging, heb ik nooit meegekregen en is ook nooit verteld op school. Naast de schoolinformatie heb ik daarbuiten ook wel naar informatie gezocht, maar ook toen wist ik niet van het bestaan van de oorlog in Finland. Totdat ik me begon te interesseren voor Scandinavië. Vanaf die tijd werd de situatie duidelijker. Het boek en de film Vroedvrouw geeft veel meer informatie over hoe het er in die periode aan toe ging. Het boek heeft dan ook nog eens een omstreden thema, namelijk de relaties van de Finse vrouwen met de Duitsers. Zijn de Finse vrouwen per definitie dan slecht? Zijn er in die periode dat Finland en Duitsland bondgenoten waren niet meer dingen gebeurd? Schaamt Finland zich voor de periode dat men zij aan zij met Duitsland vocht? Was de veroordeling van de Finse vrouwen en de kinderen die uit deze relaties geboren werden wel terecht? Na het lezen van dit boek ben ik van mening dat het niet zo zwart-wit was in die periode. Het is een rauw en keihard verhaal geworden die bij mij een diepe indruk over die periode heeft achtergelaten. Je moet wel de aandacht bij het verhaal hebben, want de tijdswisselingen kunnen erg verwarrend zijn.
Wetenswaardigheden:
In het kamp heerst kampleider Herman Gödel. Gödel wist wat Johann in de Babi Jar groeve had gedaan. Johann weet het zelf niet meer. Het is uit zijn geheugen gewist. Het was een actie waardoor Johann de Slager van de Oekraïne wordt genoemd. Dit feit heeft een enorme impact op het leven van Johann en daarmee ook op de vroedvrouw. Johann zat hierdoor aan de adolphine.
Conclusie:
We zijn opgegroeid in de schoolbanken met de geschiedenis van de oorlog in Nederland. Hoe de oorlog in Fins Lapland eraan toe ging, heb ik nooit meegekregen en is ook nooit verteld op school. Naast de schoolinformatie heb ik daarbuiten ook wel naar informatie gezocht, maar ook toen wist ik niet van het bestaan van de oorlog in Finland. Totdat ik me begon te interesseren voor Scandinavië. Vanaf die tijd werd de situatie duidelijker. Het boek en de film Vroedvrouw geeft veel meer informatie over hoe het er in die periode aan toe ging. Het boek heeft dan ook nog eens een omstreden thema, namelijk de relaties van de Finse vrouwen met de Duitsers. Zijn de Finse vrouwen per definitie dan slecht? Zijn er in die periode dat Finland en Duitsland bondgenoten waren niet meer dingen gebeurd? Schaamt Finland zich voor de periode dat men zij aan zij met Duitsland vocht? Was de veroordeling van de Finse vrouwen en de kinderen die uit deze relaties geboren werden wel terecht? Na het lezen van dit boek ben ik van mening dat het niet zo zwart-wit was in die periode. Het is een rauw en keihard verhaal geworden die bij mij een diepe indruk over die periode heeft achtergelaten. Je moet wel de aandacht bij het verhaal hebben, want de tijdswisselingen kunnen erg verwarrend zijn.
Wetenswaardigheden:
- Jouni Näkkälä was de machtigste illegale-drankstoker van heel Lapland.
- Nationaalsocialistische martelaar Horst Wessel.
- B-såpe zeep.
- Men bouwt een Schutzstellung bij de brug van Alaluostari.
- Op de radio van Jouni stond KdF (Kraft Durch Freude).
- Kanonnen op Kalastajasaarento.
- Bund Deutscher Mädchen.
- Ik had hier nog niet eerder van gehoord: De weg naar Petsamo lag twee rendierpisbeurten verderop.
- Johann en de vroedvrouw hebben het over de verdwenen ontdekkingsreiziger Roald Amundsen en over Fridtjof Nansen.
- Het populaire Erika van Herms Niels. Auf der Heide blüht ein kleines Blümelein. Hieronder is de Finse versie van het nummer te horen.
- Johann is fotograaf geworden sinds hij het werk van Leni Riefenstahl zag tijdens de Olympische Spelen in Berlijn.
- Het Skoltmeisje Masja wordt Hilfswilliger van de vroedvrouw.
- De vroedvrouw over Johann: De cameratas bungelde aan je schouder terwijl je liep, met rechte rug, en ik dacht: jouw neusbeen en mijn gebit zouden 't Derde Rijk nog een knap boegbeeld kunnen bieden.
- Operation 1005: Graven die aan het begin van de oorlog zijn gegraven, worden geopend en de stoffelijke resten worden in graven met ongebluste kalk verbrand.
- Operatie Birke.
- Heta, het liefje van Jouni, was voor de helft Kven, een in Noord-Noorwegen wonend Samisch volk.
- Laestadius ontbreekt niet in het verhaal.
- In de aantekeningen van de Dode Man: Operation Sources om de Tirpitz onklaar te maken.
- De NKVD.
- Oud wiegeliedje:
Over de toendra blaast de wind, in de schemer soest 't land.
Het veenpluis zingt een serenade, 't rendierkalf slaapt in 't zand.
De maan schrijdt naar 't ochtendgloren, nevel vangt 't veen in d' hand.
- Gedeelte uit het verhaal: Een oude en een nieuwe foetus. Hoe zoiets mogelijk is, geen idee. Ik heb ooit een keer in Autti bij dezelfde vrouw twee kinderen ter wereld geholpen, eentje met rood en eentje met zwart haar. Duidelijk van twee verschillende vaders. Ze kwamen allebei met blauwe plekken en gebalde vuisten naar buiten en 't leek erop dat de roodharige geprobeerd had de ander met de navelstreng te wurgen.
- Operation Nordlicht.
- De verschroeide aarde tactiek.
- Hier wat wetenswaardigheden over de liefde: Ik heb gemoord, mezelf vernederd, ben door 't slijk der aarde gekropen - voor jou. Ik ben mishandeld. Vreemdelingen hebben hun geslachtsdeel in m'n tandeloze mond gepropt, ik was gedwongen worst met een Balkansmaak door te slikken en dreigde te stikken in bedorven Georgisch levenszaad. Ik heb op bevel m'n kont omhooggestoken, m'n vingers naar binnen geduwd, m'n benen gespreid, in al m'n gaten zijn foute voorwerpen geramd, het ene na het andere, ik ben geslagen, bespuugd en besmeurd. Ik heb en ben bedrogen. Ik heb m'n God verstoten en hij mij. Ik heb m'n vader gevonden en verloren. Maar voor jou durf ik nog steeds te leven, want jouw bestaan maakt alle onrechtvaardigheid onbeduidend. Voor jou ben ik overal toe bereid. Voor jou ben ik bereid nu te sterven.
- Paramilitaire vrouwenkorps Lotta Svärd.
- Pantserkruiser ss Donau.
- Ss-Viking-divisie.
- Rechts-radicale patriottische volksbeweging IKL.
Overzicht van de locaties die in het boek voorkomen
Recensies en artikelen:
- Trouw
- Goodreads
- The Guardian
- Words without border
- Het literair Couvade syndroom (Essay over vier bevallingen in oorlogstijd waarvan Vroedvrouw er een van is)
- To Give Life and To Take Life Away
- Leena Lumi
- Kirsin Kirjanurkka
Geen opmerkingen:
Een reactie posten