Afgelopen vakantie hebben we een bezoek gebracht aan Ekopark Omberg. In dit natuurpark zijn veel wandelpaden aanwezig. Op de website van Upplevvadstena staat een overzicht van alle wandelpaden. We hebben de Ellen Keys trail van 6 km gelopen.
Volgens de website van Ellen Key (1849 – 1926) was ze een wereldberoemde auteur, pedagoog, vredesactivist, feministe en visionair. Ze groeide op in het landhuis Sundsholm buiten Västervik in een politiek geëngageerd gezin, maar verhuisde op 30-jarige leeftijd naar Stockholm toen het landgoed failliet ging, en ondersteunde zichzelf als lerares op de school van Anna Whitlock.
Ze werd al vroeg opinieleider, bijvoorbeeld op het gebied van vrijheid van meningsuiting en pers, vrouwenrechten, onderwijskwesties en sociale kwesties. In de jaren 1890 bevond ze zich midden in het nationale debat en werd ze zowel geprezen als bekritiseerd voor haar opvattingen.
In 1900 brak ze internationaal door met haar beroemdste boek, The Children's Century, dat al snel in 13 talen werd vertaald.
Tijdens het conflict met Noorwegen in 1905 werd ze een anti-patriot genoemd omdat ze pleitte voor een vreedzame ontbinding van de Unie, maar tijdens de Eerste Wereldoorlog bleef ze zich bezighouden met vredeskwesties, waaronder het eisen dat vrouwen invloed krijgen in de samenleving, niet in het minst door gelijk kiesrecht. Zelf mocht ze in 1921 op 72-jarige leeftijd voor het eerst stemmen. Zij stierf op Strand op 25 april 1926.
Het pad langs de kust is voorzien van bordjes die met Ellen Key te maken hebben. Dat hebben ze erg leuk gedaan.
Uiteindelijk kom je terecht in de achtertuin van de plek waar Ellen Key gewoond heeft. We zijn niet naar beneden gelopen om het huis te bekijken. Wie weet gaan we dit doen als we weer in de buurt van Linköping zijn. Op de Ellen Key website is het huis te zien.
Het pad langs de kust is het eerste gedeelte van de wandeling. In de volgende twee blogposten komen de andere delen van de wandeling aan de beurt.
Samenvatting: Christian (Dar Salim) en Leonora (Sonja Richter) lijken het allemaal hebben. Ze leiden het perfecte leven met hun zoon, die net gezond is verklaard na een langdurige ernstige ziekte. Maar als Leonora haar man met een jongere vrouw ziet, de architecte Xenia (Sus Wilkins), realiseert ze zich dat Christian haar wel eens zou kunnen verlaten. Maar hoe kan hij de vrouw verlaten die alles heeft opgeofferd om voor hun zoon en hun gezin te zorgen? Leonora neemt het heft in eigen handen en weigert om de vrouw te zijn die werd achtergelaten.
De film: Op Netflix is de Deense film Kærlighed for Voksne te zien. De film is gebaseerd op een boek van Anna Ekberg. Anna Ekberg heeft een aantal boeken geschreven:
Het tweede boek is nu dus verfilmd. Geen enkel boek van Anna Ekberg is trouwens vertaald naar het Nederlands. Interessant is dat Anna Ekberg een pseudoniem is voor auteurs Anders Rønnow Klarlund en Jacob Weinreich. De samenvatting van het boek Kærlighed for Voksne komt volledig overeen met de film. Het verhaal stelt niet veel voor en is redelijk standaard. De uitwerking ervan is wel perfect gedaan en dat komt door de acteurs Dar Salim en Sonja Richter. Een genot om ze te zien spelen en ze maken de film goed. Het verhaal wordt verteld door een vader die politierechercheur is en aan tafel zit met zijn dochter. Zijn dochter gaat trouwen en hij wil haar waarschuwen lijkt het. Het verhaal begint direct heftig met Christian die een joggende vrouw aanrijdt. Het blijkt een scène te zijn die verderop in de film terugkomt. Hoe heeft het zover kunnen komen dat Christian zijn eigen vrouw aanrijdt?
Conclusie:
Toen de film werd aangekondigd door Netflix zou dit een geweldige film zijn. Dit viel tegen. Geen slechte film maar een standaard verhaal over een echtpaar waarvan de man zijn vrouw inruilt voor een jongere vrouw. Er zitten wat plotwendingen in de film waarvan er één wel heel makkelijk te raden is. Toch is de film door de acteurs Dar Salim en Sonja Richter de moeite waard om te bekijken.
Op IMDB is te lezen dat Anna Ekberg ook de schrijver is van The Secret Woman. De film is nog in ontwikkeling en je moet een IMDB Pro account hebben om meer gegevens te kunnen zien. The Secret Woman is de titel van het eerste boek van Anna Ekberg. De samenvatting van dat boek ziet er veelbelovend uit.
In de vorige post ging het over de kerk van Rök. In de middeleeuwen had men een runensteen in de plaatselijke tiendenschuur gemetseld. De steen is ook weer gebruikt bij de bouw van de tweede kerk. In 1862 werd de steen eruit gehaald. Sinds 1933 staat de steen op het kerkhof onder een afdak.
Op de Rökstenen website is de geschiedenis van de steen te lezen. Ik vond de geschiedenis best wel interessant en heb hieronder geprobeerd een vertaling van de geschiedenis van Rökstenen neer te zetten.
Rökstenen is waarschijnlijk in de eerste helft van de 8e eeuw opgericht. De archaïsche taal, een vroege vorm van het Oud-Noors, betekent dat de steen dateert uit de tijd dat de taal verschilt van de runenstenen uit de 11e eeuw. Rökstenen werd aan het begin van de 17e eeuw ontdekt door de nationale antiquair Johannes Bureus. De steen was destijds ingebed in een stenen muur van een tiendenopslagplaats die uit de 12e eeuw naast de kerk van Rök was gebouwd. Rökstenen was ommuurd met de voorkant naar buiten gericht en Bureus tekende de runensteen en publiceerde de tekening in zijn Monumenta Sveo-Gothica hactenus exsculpta die in 1624 werd gepubliceerd. Het is niet precies bekend waar de steen oorspronkelijk was geplaatst, maar er wordt aangenomen dat het stond in de buurt van de huidige locatie.
Omstreeks 1670 was de antiquair Johan Hadorph van de Rijksdienst voor Oudheden in Rök en reproduceerde de steen op een houtsnede die in 1750 in het runologische werk Bautil van Johan Göransson werd gepubliceerd.
In Carl Fredric Broocmans beschrijving van Östergötland uit de jaren 1760 staat: "Van de oude herdenkingsmerken is een Runensteen in de muur van Kyrkobod gestoken, die volkomen onbegrijpelijk en onleesbaar is."
Toen de oude kerk en het tiendenhokje in 1843 werden gesloopt, werd het duidelijk dat de runensteen aan alle kanten runen heeft uitgehouwen. Decaan Hedmark tekende de runen aan alle kanten en vervolgens werd de steen ingebouwd in het arsenaal van de nieuwe kerk. Aan de rechterrand van de achterkant is er een beschadiging die vermoedelijk is ontstaan in verband met het weghalen van de steen uit de kerkschuur. Aan de linker smalle kant is er ook een schade die waarschijnlijk is ontstaan lang voordat de kerk werd gebouwd, te oordelen naar de verwering.
In 1862 werd de steen op verzoek van de Vitterhetsakademien uit de muur van de wapenkamer gehaald. Het werd toen geplaatst tegen de westelijke kerkhofmuur.
In 1933 werd de runensteen verplaatst naar de huidige locatie buiten de begraafplaats en voorzien van een beschermend dak.
Meer over de geschiedenis van Rökstenen
Rökstenen uit het begin van de 9e eeuw is het oudste bewaard gebleven geschrift van Zweden. Het is 's werelds langste runeninscriptie en wordt het eerste gedicht van Zweden genoemd omdat de tekst poëtisch is. De overgrote meerderheid van de bijna 800 runen is leesbaar en de eerste regels luiden als volgt:
"Deze runen staan ter nagedachtenis aan Vämod. Maar Varin schreef ze, de vader, ter nagedachtenis aan de overleden zoon”
Varin was een machtig man die een gedenksteen wilde oprichten voor zijn overleden zoon. Maar de tekst zegt zoveel meer en verbijstert onderzoekers wereldwijd. De interpretaties zijn talrijk en de definitieve oplossing voor wat de mysterieuze Rökstenen ons wil vertellen is nog steeds niet beantwoord.
De tekst van de Rökstenen Ik doe even de Engelse vertaling van Google Translate.
These runes stand in memory of Vämod But Varin wrote them, the father, in memory of the dead son I tell the young ones that, what the two battle spoils were which twelve times were taken as spoils of war both at once from man after man. I say that as it and- ra who nine generations ago lost his life with the Reid Goths and he died with them as a result of their debt Then advised Tjodrik the Bold, of the sea warriors chief of the coast of the Reid Sea. Now he sits armed on his Gothic horse, with shield over his shoulder, the foremost of the Märings I say that as the twelfth was Gunn's horse sees food on the battlefield, where twenty kings is located. I say that as the thirteenth, who twenty kings sat on Zealand under four winters, with four names, born ate four brothers. Five named Valke, Rådulf's son ner, five Reidulf, sons of Rugulf, five Haisl, Hord- -s sons, five Gunnmund, sons of Björn. Now for the young people say completely each (?)… followed (?). I tell the young people that, who of Ingvalds- -the descendants who became indebted through the sacrifice of a wife I say the young, to which fighter a descendant is born. The rest is it. He could crush a giant. The rest is it. Rivet. I say the young: Tor Guardian of Sibbe viet begat ninety-year-old (a son)
Wat staat er op Rökstenen?
Verschillende onderzoekers hebben geprobeerd de steen te interpreteren sinds hij in 1862 uit de kerk van Rök werd gehaald. Er zijn verschillende interpretaties naar voren gebracht en de laatste jaren is het onderzoek rond de steen met nieuwe theorieën tot bloei gekomen.
Rökstenen kan gezien worden als een gedenksteen voor een dode zoon. Het is geen grafsteen omdat de Vikingen hun doden op andere manieren begroeven. Onderzoekers zijn het tegenwoordig vrijwel eens over de volgorde waarin de tekst moet worden gelezen en de vertaling zelf. Het grootste probleem is niet de interpretatie van de woorden, maar de onderliggende betekenis.
De tekst bevat zowel lönnrunor als skifferrunor en de unieke Röksteen runen. Vooral de laatste drie regels zijn moeilijk te begrijpen en te interpreteren:
"Ik zeg de jonge Tor. Sibbe viet's voogd beviel op negentigjarige leeftijd van een zoon".
Sommige onderzoekers geloven dat de beeldhouwer wilde aantonen dat Varin en Vämod verwant waren aan de god Thor. Thor was een van de goden waar de Vikingen in geloofden. Asen. Andere onderzoekers geloven dat de tekst eigenlijk raadsels zijn en dat de antwoorden op de raadsels de oplossing zelf is. Misschien vond de beeldhouwer het tijd voor de overgang waarin de oude verhalen verloren gingen en wil hij het nageslacht daaraan herinneren. Het raadsel ontgaat onderzoekers nog steeds en misschien heb je gewoon de oplossing voor het geheim van de steen. Het woord rune betekent letterlijk geheim, geheim gefluister of geheime wijsheid.
Sommige onderzoekers geloven dat de tekst van de steen magisch is. In de Vikingtijd gebruikten ze de runen om iemand gezond of ziek te maken en geloofden dat ze een magische betekenis hadden. Men zou ook in de runen kunnen uitzoeken wat er in de toekomst zou gebeuren.
Hoe oud is Rökstenen?
In de 7e eeuw werd de oudere runenrij van 24 typen vervangen door de jongere runen van 16 runen. De beeldhouwers van Rökstenen hebben zowel de oudere als de jongere runen gekend. Zo was het mogelijk om de Rökstenen te dateren uit het begin van de 8e eeuw.
Wie was de runaster?
Op veel runenstenen heeft de beeldhouwer zijn werk gesigneerd. Op Rökstenen zijn de runen vertaald met de betekenis dat Varin ze heeft geschreven (gesneden), maar het is niet zeker dat hij de runenbeeldhouwer is. Een machtige hoofdman (en latere koningen) maakte gebruik van dichters, dus misschien is Varin de klant van de steen en de onbekende beeldhouwer. Sommige onderzoekers geloven dat de beeldhouwer Sibbe was, die ook op de steen wordt genoemd.
De beeldhouwer heeft laten zien dat hij meester is over zowel de oudere als de jongere runen. Hij laat zien dat hij een dieper inzicht en talent heeft, aangezien de steen zowel lönnrunor als skifferrunor en de unieke Rökstenen-runen bevat. Hij heeft in een beperkte ruimte en op harde steen een volstrekt uniek literair en esthetisch kunstwerk gemaakt. Een getalenteerde runenbeeldhouwer die geen andere sporen achterliet, wat ook een raadsel is.
Waar heeft de Runensteen vanaf het begin gestaan?
In het midden van de 19e eeuw werd de oude kalkstenen kerk die in Rök stond afgebroken. Op het kerkhof stond een tiendenhokje. Rökstenen werd daar in de muur gevonden. Het werd opnieuw ommuurd in de wapenkamer van de nieuwe kerk. De steen mocht daar 20 jaar staan, daarna werd het verplaatst naar de begraafplaats. In 1933 werd het verplaatst naar de plaats waar het nu staat.
Rökstenen is bijna 4 meter hoog (ca. 382 cm hoog, waarvan 125 cm onder de grond, 138 cm breed en tussen 19 en 43 cm dik). Hij weegt 4,5 ton. Vanwege zijn grootte wordt aangenomen dat het dicht bij de huidige staat heeft gestaan.
Rökstenen is uitgehouwen in fijnkorrelig graniet. Dezelfde steensoort is gevonden in de Eje-groeve op enkele kilometers van Rök. Misschien is het rotsblok daar vandaan gehaald. De naam is een beetje een tautologie, heeft het zijn naam gegeven aan de plaats of heeft de plaats de steen zijn naam gegeven. Het Oudnoorse woord Raukr betekent ruwweg stapel of piek. Er is geen gedocumenteerde boerderijnaam genaamd Rök. Het meest waarschijnlijke is dat de steen de plaats zijn naam heeft gegeven.
Vikingtijd in Östergötland
De meeste Vikingen waren vreedzame boeren en de boerderij was belangrijk voor de Vikingfamilie. In de omgeving van Rökstenen zijn er verschillende bewijzen dat het al sinds het stenen tijdperk een actieve plek is. Verschillende oude monumenten in Omberg, Alvastra en Tåkern getuigen hiervan. Verschillende van de omliggende boerderijen zijn terug te voeren naar deze tijd en het is waarschijnlijk dat Varin een belangrijk persoon was. Er is ons niet verteld hoe de vrouw van Varin heette, maar we weten wel dat ze een zoon hadden die Vämod heette.
Veel jonge mannen trokken de wereld in waar ze bekend werden als Vikingen die vochten en plunderden. Hier in Östergötland was het gebruikelijk dat de mannen naar het oosten reisden naar Rusland, dat ze Gårdarike noemden. Misschien is dit ook waar Vämod sterft.
In 1875 werd een van de grootste goudschatten uit de Vikingtijd gevonden op de boerderij Erikstorp in Ödeshög. Meestal zijn schatten uit de Vikingtijd gemaakt van zilver. In de schat zit een zeer fijne kabeljauwhamer en verschillende gouden armbanden, de schat bevindt zich in het historisch museum in Stockholm.
In 2014 is een inventarisatie gemaakt van Askahögen, enkele kilometers ten noorden van Rökstenen. Met behulp van radar zijn sporen gevonden van een 50 m lang halgebouw uit de Vikingtijd.
We hebben verschillende sporen uit de Vikingtijd in onze tijd. De traditie van het eten van ham met Kerstmis komt uit de Noorse mythologie, waar de Asen elke dag het varken Särimner slachtten en aten, dat de volgende dag weer werd opgewekt. Onze namen en dagen van de week dragen ook namen uit de Vikingtijd. Maandag (de dag van de maangod), dinsdag (van de asa-god Tyr), woensdag (van de asa-god Odin), donderdag (van de asa-god Thor), vrijdag (de god Frej), zondag (de godin Sól) .
Een heel lang verhaal over Rökstenen en wat voor een verhaal. En nog steeds zorgt de steen voor verhalen. Zoals dit verhaal die verwijst naar een nieuw onderzoek.
De kerk van Rök. Bekend om de runensteen Rök. De kerk is gebouwd in de periode 1843-1845 door Andreas Nyström en zijn zoon August Nyström. Eerder stond er een middeleeuwse kalkstenen Romaanse kerk. De oudste delen dateren uit het midden of het einde van de 12e eeuw. De bevolking in de parochie nam toe en de oude middeleeuwse kerk werd te klein. In 1843 werd de oude kerk afgebroken en dekalksteen werd verbrand tot kalk. Op 14 augustus 1845 vond de inhuldiging van de nieuwe kerk plaats. Zeven gebeeldhouwde figuren uit een middeleeuwse altaarkast, de middeleeuwse doopvont en de doopvont uit 1661 zijn meegekomen uit de oude kerk.
De Rök runensteen dateert vermoedelijk uit de 9e eeuw. In de 11e eeuw werd hij tijdens de kerstening in de plaatselijke tiendenschuur ingemetseld. Bij de afbraak van de kerk in 1843 werd, ondanks de aanwezigheid van het runenschrift de steen in het portaal van de nieuwe kerk ingemetseld. In 1862 werd hij er weer uitgehaald en op het kerkhof naast de kerk geplaatst, waar hij nu nog staat. Sinds 1933 staat de steen onder een afdak. Meer over de Rök steen in een andere blogpost.
Mormorsgruvan was een onveilige mijn om in te werken. Het werk werd bemoeilijkt door water. In goede jaren werd ongeveer 7.000 ton gestraald gesteente uit de mijn verwijderd. In slechte jaren konden de problemen zo groot zijn dat de groeve maar een paar maanden in dienst was. In een heel slecht jaar werd de mijn verlaten.
De voormalige mijnbouwactiviteiten zijn verbonden door een ca. vijf km lange mijnwandeling met informatiepunten. Het oude mijnkantoor op de mijnheuvel van Mormorsgruvan is gerenoveerd en functioneert nu als een klein mijnmuseum. We hebben de wandeling van vijf kilometer niet gedaan omdat we onderweg waren naar Gränna. We kwamen de groeve onderweg tegen. Het nummer 079-3474189 kan gebeld worden voor de code van het mijnmuseum. Ik kwam hier helaas pas achter bij het maken van deze blogpost.
