Auteur: Erika Fatland
Titel: Sovjetistan: een reis door Turkmenistan, Kazachstan, Tadzjikistan, Kirgistan en Oezbekistan (ebook)
Oorspronkelijke titel: Sovjetistan
Vertaling: Maud Jenje
Verschijningsdatum: 2017
Bladzijde: 465
Uitgeverij: De Geus
ISBN: 9789044538014
Flaptekst:
Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan, Turkmenistan, Oezbekistan. Fascinerende Centraal-Aziatische landen die in het Sovjet-tijdperk hun eigen identiteit kwijtraakten. Wat is er nog over van die Sovjet-invloed, nu ze al meer dan een kwart eeuw onafhankelijk zijn? De jonge antropologe en schrijfster Erika Fatland trekt naar het hart van Centraal-Azië en dringt diep door in deze samenlevingen. Ze ontmoet slachtoffers van bruidsroof, ze bezoekt de plaats waar de Sovjet-Unie nucleaire bommen testte, ze reist incognito door Turkmenistan en observeert hoe oude gebruiken botsen met de nouveau riche. Deze landen lijken in een ander tempo, een ander tijdperk te leven, langzaam bouwend aan hun toekomst. Een ongewoon en onvergetelijk reisverslag.
De auteur:
In april 2014 had ik het tweede boek van de Noorse Erika Fatland, Een jaar zonder zomer gelezen. Nu in 2017 is er eindelijk weer een nieuw boek van Erika verschenen en wat voor een. Ik was al onder de indruk van Een jaar zonder zomer en Sovjetistan doet er niet voor onder. In Sovjetistan neemt Erika me mee door de vijf stanlanden in Centraal-Azië. Het lezen heeft me enkele weken gekost en deze blogpost ook, maar was zeker de moeite waard. Erika was op 16 maart 2017 aanwezig in Nederland om over het boek te praten met Pieter Waterdrinker in Amsterdam. Ik ben niet naar die sessie geweest. Graag wil ik uitgeverij De Geus bedanken voor het beschikbaar stellen van het boek.
Het boek:
Het boek begint met:
'(...) the collapse of Russian rule in Central Asia has tossed the area back into a melting pot of History. Almost anything could happen there now, and only a brave or foolish man would predict its future.' van Peter Hopkirk uit The Great Game. On Secret Service in High Asia, 2006.
In acht maanden reist Erika door vijf landen die zijn ontstaan na de val van de Sovjet-Unie. In het boek behandeld ze als eerste Turkmenistan en daarna Kazachstan, Tadzjikistan, Kirgistan en als laatste Oezbekistan. Ze vertelt over de geschiedenis van het nieuwe land, over de Sovjet-Unie tijd en hoe het land er tegenwoordig bij staat. Dit doet ze op een erg prettige manier met eigen ervaringen en voorzien van veel informatie. Het is een beetje in de stijl van Gerrit Jan Zwier en dat bevalt me wel.
Het boek bevat dus veel, maar dan heel veel informatie en ik had mijn handen vol aan het bijhouden van de wetenswaardigheden. Dat zal dan ook gelijk de reden zijn geweest dat ik een aantal weken bezig ben geweest met het lezen van het boek. Ik probeer de dingen die ik interessant vond aan te geven.
In de inleiding geeft Erika aan dat Kazachstan het bekendste land is vanwege de film Borat. De rest van de landen die zijn ontstaan na de val van de USSR in 1991 zijn veel minder bekend. In Oost-Europa zijn er zes nieuwe landen bijgekomen: Estland, Letland, Litouwen, Wit-Rusland, Oekraïne en Moldavië. In Kaukasus drie: Georgië, Azerbeidzjan en Armenië en in Centraal-Azië zoals gezegd vijf: Kazachstan, Kirgistan, Oezbekistan, Tadzjikistan en Turkmenistan.
Turkmenistan
Als eerste komt Turkmenistan aan bod. In het hoofdstuk 'De poort naar de hel' wordt de krater van Derweze genoemd. Een bijzonder verhaal waar ik nog nooit van gehoord heb en dus ook niet gezien heb. Een filmpje:
De eerste stop is Asjchabad, de hoofdstad van Turkmenistan, met het grootste reuzenrad ter wereld. In hoofdstuk Dictatorstan wordt al heel snel duidelijk wat de situatie van de meeste stannen zijn. Oud president Turkmenbasji was een echte dictator. Zo had hij de namen van de maanden en weekdagen aangepast. De oude namen waren Russische leenwoorden.
Het echte Turkmenistan. Meer dan de helft van alle Turkmenen woont in kleine nederzettingen en gehuchten in de woestijn. Arme boeren waar Erika juist het hartelijkst wordt ontvangen.
Leuk om te lezen is het hoofdstuk waarin de val van de nieuwe president Gurbanguly Berdimuhamedow wordt beschreven. De val is in het onderstaande filmpje te zien.
Het Turkmenistan gedeelte wordt afgesloten met foto's van Asjchabad, Ruhnama monument, Turkmenbasji beeld, buiten Asjchabad, publiek bij de paardenrace, president op paard, Ogulnar leest voor uit eigen werk, professor Viktor Sarianidi en Kyz-Kala.
- 'Een onrechtvaardig heerser is als een boer die mais zaait en tarwe verwacht.' Ruhnama.
- Gypjak.
- Saparmurat Niyazov.
- Het boek Ruhnama, Het boek van de ziel uit 2001.
- De mythische figuur Oguz Khan.
- De drank Chal.
- De Turkmenbasji-moskee.
- De vesting Kyz-Kala.
- Boekhandel: Russische klassieken Nikolaj Gogol, de idioot van Dostojevski en Tjsechov.
- President Gurbanguly Berdimuhamedow en zijn boek The Grandchild realizing his Grandfather's Dream.
- Ahal teke-paarden, het Turkmeense paardenras.
- Ruïnes Merv in het huidige Oost-Turkmenistan.
- In 1221 stond Djengis Khan voor de stadspoorten van Merv.
- Bouygues, het Franse bouwbedrijf achter de meeste prestigeobjecten in Asjchabad.
- Pax Mongolica.
- Gonur Depe. Professor Sarianidi.
- Een paar maanden na de ontmoeting stierf professor Viktor Sarianidi op 23 december 2013 in Moskou op 84 jarige leeftijd.
In de Sovjettijd mochten burgers in principe vrij reizen door het hele imperium, van Talinn in het westen tot Vladivostok in het oosten. Na de val van de Sovjet-Unie zijn de grenzen dichtgegaan en zijn de nieuwe landen eigenlijk verder gegaan met het Sovjet regime. Volgens de jaarlijkse lijst van onderzoeksbureau Transparency International is Kazachstan van alle post-Sovjetstaten in Centraal-Azië het minst corrupt. President Noersoeltan Nazarbajev heeft het land vanaf zijn benoeming door Gorbatsjov in 1989 geleid en maakt geen aanstalten af te treden.
Een hoofdrol in het Kazachstan hoofdstuk is de milieuramp rond het Aralmeer. Een van de grootste meren van de wereld is bijna verdwenen door menselijk handelen. Hoe het meer is verdwenen is terug te lezen in het boek en ook wat de gevolgen zijn op het milieu en de mensheid met het verdwijnen van het meer. Onvoorstelbaar hoe dit kan gebeuren.
Daarnaast heb je het gevangenkamp in Karaganda, de Karlag, die behoorde tot de grootste in het Goelag-systeem. De Goelag kan natuurlijk niet ontbreken in het boek. In de Karlag zaten meer dan achthonderdduizend mensen gedurende de negentien jaar dat het kamp bestond, vanaf 1934 tot aan Stalins dood in 1953. Vijfentwintigduizend gevangenen werden geëxecuteerd.
Wetenswaardigheden Kazachstan:
- Een van de grootste steden in Kazachstan, Aqtau heette vroeger Sjevtsjenko, naar de beroemde dichter uit de Oekraïne.
- Erika Fatland had maar een boek bij zich op de treinreis. The silent steppe. The memoir of Kazakh Nomad under Stalin van Mukhamet Shayakhmetov.
- Hongersnoodramp Holodomor.
- Nationaal park Aksoe Zjabagly.
- Euraziatische Economische Unie.
- Kokpar of buzkasji is de nationale sport in heel Centraal-Azië en in Afghanistan.
- De hoofdstad Astana met het bekendste gebouw, de Bayterek van architect Norman Foster, het winkelcentrum Khan Shatyr en de Nationale bibliotheek ontworpen door het Deense architectenbureau BIG..
- De sluiting van de omstreden Sovjet-atoomtestlocatie Semipalatinsk.
- De stad Semej.
- Sjagan.
- Koertsjatov-instituut en Igor Koertsjatov.
- De Sovjet politicus Lavrenti Beria.
- Erika Fatland heeft ook een gidstour in Tsjernobyl gedaan en gaat in dit boek vrijwillig naar de plek waar jarenlang kernproeven zijn uitgevoerd.
- De Ivy Mike waterstofbom.
- De fysicus Andrej Sacharov. Sacharov en zijn vrouw werden verbannen naar Gorki, een stad die verboden was voor buitenlanders, 400 km ten oosten van Moskou.
- Sarjal. Het zwaarst getroffen door de kernproeven.
- De schrijver Fjodor Mikhailovitsj Dostojevski. Alle citaten van Dostojevski komen uit de biografie van Geir Kjetsaa: Fjodor Dostojevski -- et dikterliv.
- Almaty, de voormalige hoofdstad met de beroemde schaatsbaan Medeo.
- Het leven van Nikolaj Vavilov en Lysenko.
- Mensenrechtenactivist Galym Ageleuov.
- De genezeres of sjamaan Bifatima. Een indrukwekkend verhaal met veel foto's is terug te vinden in het artikel Mijn bizarre winter met een sjamaan in Kazachstan.
- Het hoofdstuk Kazachstan wordt afgesloten met foto's van Bayterek, Kazachs worstelen te paard, kokpar, Semipalatinsk, het Nulpunt in Polygon en Bifatima.
Het derde land bezocht door Erika Fatland. Tadzjikistan is de armste van alle voormalige Sovjetstaten. De hoofdstad Doesjanbe heeft wel de langste vlaggenmast (165 meter) van de wereld. Trident Support is de maker van de vlaggenmasten. De hoogste vlaggenstok in Noorwegen is 31 meter hoog en staat op Birkeland in Aust-Augder.
Wetenswaardigheden Tadzjikistan:
- Tunnel des Doods of Tunnel van het laatste Oordeel. De Anzob-tunnel. Het is de enige verbinding tussen Doesjanbe en Choedzjand.
- Het Jagnobvolk en de deportaties van 1970. In het dal leven ze nog in de negentiende eeuw.
- YouTube filmpje van mei 2013 met de dronken president Rachmon die op de bruiloft van zijn zoon optreedt met een karaokenummer. Wankelen en vals zingen. Dit filmpje heeft ervoor gezorgd dat Youtube werd geblokkeerd in Tadzjikistan.
- The Great Game, Britse en Russische strijd om macht en invloed in Centraal-Azië.
- Roman Kim van Rudyard Kipling.
- Tsjernjajev en de slag om Tasjkent.
- Marco Polo schaap.
- Pamirsky Post, tegenwoordig Moerghob.
- Tadzjikistan wordt afgesloten met foto's van Dusjanbe, Mirzonazar, dal van de Wachan, Moerghob en het hoogste punt van de reis bij de Kirgizische grens.
Kirgistan is het meest vrije en democratische land van Centraal-Azië met Almazbek Atambajev als president. De hoofdstad Bisjkek is de groenste hoofdstad in Centraal-Azië.
Een probleem in Kirgistan is bruidroof. De verhalen van Mariam, Roza, Elena en Bubusara zijn te lezen. Het gebruik van bruidroof heet in het Kirgizisch ala kachuu, 'grijp en ren'. In het nationaal epos Manas zou ala kachuu genoemd worden en zou dus een oeroude nomadische traditie zijn. Hier is een document over bruidroof te vinden.
Wetenswaardigheden Kirgistan:
- De Tulpenrevolutie in 2005.
- Het Kyz Korgon instituut.
- Koningsadelaar Tumara en adelaarman Talgarbek.
- De Duitse gemeenschap in Rot-Front. Rot-Front heette vroeger Bergtal.
- Mennonieten en Trudarmia, werkleger/werkkamp.
- Arslanbob en de walnootbossen.
- De volkeren die vredig samenleefden in de ijzeren greep van Moskou, zijn nu elkaars grootste vijanden.
- Het hoofdstuk Kirgistan wordt afgesloten met foto's van Talgarbek, Rot-Front en walnoten.
President Islam Karimov. Onder Karimov heeft Oezbekistan zich tot een van de wreedste dictaturen ter wereld ontwikkeld. Voorbeelden: Vrouwen die voor een keizersnee in het ziekenhuis komen, worden zonder dat ze het weten gesteriliseerd om het bevolkingsaantal terug te dringen. In 2002 werden twee jonge mannen levend gekookt. Gevangen worden gemarteld en verkracht om bekentenissen los te krijgen. Massamoord Andijan en Baboerplein in 2005.
- Zijde uit Margilan.
- Museum Noekoes.
- Karakalpakië. In Sovjettijd verboden gebied. Biologische wapens. Russische kunstenaar Igor Savitski.
- Het boek Murder in Samarqand van Craig Murray. Hieronder is de radioversie te horen:
- Tekeningen uit de Goelag van Nadjezjda Borovja.
- Documentaire The Desert of Forbidden Art.
- Scheepskerkhof Moynaq.
- Het meer van de gouden eeuw in Turkmenistan. Meer informatie over het meer is hier te vinden.
- Itchan Kala, de oude stad in Xiva.
- Kalta Minor-minaret.
- Islam Khodja-minaret.
- Het leven van Ibn Sina en Abu Raihan al-Biruni.
- Ellik Kala, de vijftig forten.
- Toprak Kala.
- Kalyan-minaret.
- Timoer Lenk.
- Oudste dochter van de president, Goelnara Karimova. Haar artiestennaam is Googoosha.
Ze heeft samen een duet met Julio Iglesias gezonden: Bésame mucho.
En ook nog een duet met Gérard Depardieu: Nebo molchit.
- Het Timoer Lenk-museum.
- Het hoofdstuk Oezbekistan wordt afgesloten met foto's van Xiva, Moynaq, Margilan, Kalyan-minaret en Samarkand.
Uit dit hoofdstuk citeer ik het onderstaande uit het boek. Het geeft een goede samenvatting van het boek.
Je kunt de situatie in de vijf nieuwe landen in Centraal-Azië niet begrijpen zonder je op de hoogte te stellen van de tijd waarin ze als Sovjetrepubliek werden gevormd. In de zeventig jaar van Sovjetbestuur zette Centraal-Azië de stap van de Middeleeuwen naar de twintigste eeuw. Die sprong in termen van civilisatie bleek een schok te zijn voor deze samenlevingen. Een complete binnenzee verdween, nomaden werden gedwongen om hun kuddes op te geven en zich te vestigen in staatsboerderijen, meer dan een miljoen mensen stierven de hongerdood. Honderden moskeeën werden gesloten, vrouwen werden bevrijd van hun sluiers, en veelweverij werd in theorie opgeheven. Het Arabisch alfabet werd verruild voor het cyrillische, maar tegelijkertijd leerde iedereen lezen, ook de meisjes. Er werden wegen, bibliotheken, operahuizen, universiteiten, ziekenhuizen en sanatoria gebouwd. De landsgrenzen werden getekend, de buitengrenzen vergrendeld met prikkeldraad en vijf naties zagen het licht.
Nawoord
In het Nawoord-Dood van een dictator wordt aangegeven dat op maandag 29 augustus 2016 president Karimov is overleden. Ten tijde dat Erika in Oezbekistan was, leefde de president nog.
Dankwoord
In het Dankwoord heeft Erika om veiligheidsredenen vaak niet de werkelijke naam gebruikt van de vele Turkmenen en Oezbeken die in het boek voorkomen.
Literatuurlijst
De literatuurlijst is zoals verwacht erg groot geworden. Hieronder de boeken die me het meest opvielen:
- Anne Applebaum - Goelag, een geschiedenis.
- Ryszard Kapuscinski - Imperium. Ondergang van een wereldrijk.
- Walter G. Moss - A historia of Russia Volume I and II.
- Aleksandr Solzjenitsyn - De Goelag archipel.
- Collin Thubron - Schaduw van de zijderoute.
Het boek geeft een goed en uitgebreid overzicht van de nieuwe landen in Centraal-Azië waarin dictators heersen. Ik was zelf niet bekend met deze landen. Sovjetistan heeft ervoor gezorgd dat deze landen niet meer onbekend voor me zijn. Het boek heeft er ook voor gezorgd dat mijn interesse in de Sovjet-Unie en Rusland weer aangewakkerd heeft. Hoe leefde men in die tijd en hoe deed men de kernproeven en hoe kan de mensheid een van de grootste meren zomaar laten verdwijnen? Erika laat in dit boek weer zien dat ze zeer interessante boeken weet uit te brengen. Ik ga zeker haar eerste boek nog een keer lezen en hoop dat er nog velen volgen. Heb je belangstelling voor de landen in Centraal-Azië en heb je interesse voor de Sovjet-Unie dan is dit boek een must have.
Bij het zoeken naar informatie kwam ik nog een aflevering van Jelle Brandt Corstius tegen die een blik geeft in de Goelag tijd: Van Moskou tot Magadan.
Recensies:
- Hebban
- Alles over boeken en schrijvers
- Goodreads
Geen opmerkingen:
Een reactie posten